Regie: David Cronenberg; Viggo Mortensen; Michael Fassbender; Keira Knightley; Vincent Cassel. De film is bijna overal historisch waarheidsgetrouw. De centrale figuur is Sabina Spielrein, vertolkt door Knightley de Russische die grotendeels nolens volens een belangrijke rol speelde in de geschiedenis van de psychoanalyse. Door Harry Stroeken [HS]
De centrale figuur van A dangerous method is Sabina Spielrein, de Russische die grotendeels nolens volens een belangrijke rol heeft gespeeld in de geschiedenis van de psychoanalyse.
Adeline van Waning (1992; 1996) is in Nederland expert wat betreft Sabina Spielrein. Verder noem ik in dit geval speciaal John Kerr (1993) omdat deze film is gebaseerd op zijn boek en ik moet zeggen: de film is bijna overal historisch waarheidsgetrouw. In Kerrs boek vindt men verdere literatuur en voor meer gegevens kan men bijvoorbeeld ook kijken op Wikipedia.
Het verhaal is bekend. Sabina Spielrein (1885-1942) werd in 1904 opgenomen in Bürghölzli, de fameuze psychiatrische kliniek in de buurt van Zürich. De hysterische symptomen worden in het begin van de film sterk aangezet. Zij kwam onder behandeling van Dr. Carl Jung die met haar een talking cure startte. Die behandeling was succesvol: Spielrein kon worden ontslagen, zij voltooide een medische studie, zij droeg bij tot de psychoanalytische theorievorming, huwde, kreeg twee dochters en praktiseerde als arts in haar vaderland, Rusland. Zij werd als Jodin door de Nazi’s vermoord in 1942 in een massaslachting. Tot zover haar levensloop na haar verblijf in Zürich.
In de loop van de behandeling door Jung ontstond er een liefdesrelatie tussen dokter en patiënte. Een schandaal rees; het kwam de ouders van Sabina ter ore en Jung trachtte zich op een weinig fraaie wijze uit de situatie te redden. Hier komt Freud in het spel, want Jung en hij waren in die jaren nauw verbonden. Spielrein deed een beroep op Freud, die aanvankelijk vooral probeerde Jung te sauveren, maar later tegen Jung en voor Spielrein koos. Toen speelde ook een grote Joodse solidariteit met Spielrein mee; van de niet-Joodse Jung had Freud inmiddels meer dan zijn bekomst. Spielrein probeerde bepaald niet Jung aan de schandpaal te nagelen noch was zij eropuit het vuurtje tussen beide mannen op te stoken. Integendeel, zij trachtte te bemiddelen tussen Freud en Jung, maar zeker Freud wilde daar niet van weten.
Laat ik nog een Nederlandse curiositeit vermelden. In de film treedt de Nederlandse psychoanalyticus Johan van Ophuijsen op (gespeeld door Severin von Hoensbroech), zij het zonder tekst. De scène gaat terug op een historisch feit. Kerr vermeldt Van Ophuijsen in zijn boek (p. 427), hoewel de naam niet in de index is opgenomen. Als lid van de psychoanalytische groep in Zürich nam Van Ophuijsen in november 1912 deel aan een vergadering van de psychoanalytische top in München. De film brengt die vergadering in beeld: de spanningen tussen Jung en Freud liepen zo hoog op dat Freud bij deze gelegenheid bewusteloos raakte en neerviel.
Ik kan deze film van harte aanbevelen; hij is niet alleen genietbaar voor analytici maar ook voor anderen.
Literatuur
Kerr, J. (1994) A most dangerous method. The story of Jung, Freud, and Sabina Spielrein. Vintage Books, Random House, New York.
Waning, A. van (1992) ‘The works of pioneering psychoanalyst Sabina Spielrein – destruction as a cause of coming into being’. International Review of Psychoanalysis 19, 399-414.
Waning, A. van (1996). ‘Spielrein, Jung en Freud’. In: J.A.A.M. van de Sande (red.), De analytische beweging – over psychoanalyse vroeger en nu. Boom, Amsterdam/Meppel, 84-98.
Door Harry Stroeken [HS]