Bijbel

De Bijbel neemt, meer dan doorgaans wordt aangenomen, in het leven en werk van Freud een grote plaats in. De Bijbel heeft een essentiële rol gespeeld in de ontdekking en consolidatie van Freuds analytische denkwijze. Niet voor niets schrijft Freud in 1935 als aanvullende zin in zijn Zelfportret: ‘Mijn fascinatie met het Bijbelverhaal (bijna meteen zodra ik mij de kunst van het lezen eigen had    gemaakt) had, zoals ik veel later heb beseft, een duurzame invloed op de richting van mijn belangstelling’ (Werken, 9, p. 79).

Als kind bekeek en las Freud de Philippson Bijbel*, een familiebijbel in het Duits en Hebreeuws van het Oude Testament [Tenach] voorzien van vele illustraties. Later zette hij zijn lezing van de Bijbel voort met de Duitse Luthervertaling. Op de basisschool kreeg Freud vijf uur per week godsdienstlessen, met name over de Pentateuch; later op het gymnasium ontving hij godsdienstonderwijs van Samuel Hammerschlag en heeft hij het Oude Testament bijzonder goed bestudeerd en leerde hij de Joodse geschiedenis goed kennen. Ook het Nieuwe Testament heeft Freud gelezen. In Freuds gehele oeuvre en in zijn correspondentie zijn zeer veel Bijbelse citaten en Bijbelse allusies aanwezig, stammend uit beide Testamenten (zie Werken 11, register van citaten en allusies).

Volgens Schur is het gevecht met de engel (Genesis 32) een ‘leitmotiv’ in Freuds leven. Ook de Bijbelse uitspraak ‘stof ben je, tot stof keer je terug’ (Genesis 3, 19) die Freud van zijn moeder leerde was voor hem leidend. Freud had, als niet gelovige jood, een zekere intimiteit met enkele Bijbelse personages. Zo identificeerde hij zich met Jozef, de droomuitlegger in de Bijbel, en op latere leeftijd met Jakob. Tegen het einde van zijn leven verdiepte Freud zich in Mozes (Werken 10, p. 320-442). We zien Bijbelse thema’s in het werk van Freud zoals de schepping, de oorsprong van het kwaad (het verschil tussen goed en kwaad, het driftleven), de dood, de wet met zijn geboden en verboden en de exodus, de uittocht naar het ‘beloofde land’.

Zie ook Philippson bijbel. [EG*]