- Duits: Kreativität, die
Creativiteit heeft vanaf het begin van de psychoanalyse de belangstelling van psychoanalytici gehad. Dat gold zowel de dynamiek van het creatieve proces als de kunstenaar en het kunstwerk en de receptie daarvan. Er is een uitvoerige psychoanalytische literatuur over kunstenaars, over schilder- en beeldhouwkunst, toneel, poëzie en literatuur, muziek en film.
Freud schreef onder andere over Hamlet, de Mozes van Michelangelo en de omstreden monografie over Leonardo da Vinci, waarin hij een kinderherinnering in verband bracht met de persoonlijkheid van de kunstenaar en specifieke voorstellingen in zijn werk. Deze ‘pathografische’ blik is door analytici na hem verlaten ten gunste van een beschrijving die zich richtte op de persoonlijke ervaringen van kunstenaars en de effecten daarvan op hun kunst, de zogenaamde ‘meta-autobiografie’ (Oremland). Is de psychopathologiserende benadering van creativiteit en de kunstenaar en zijn werk verdwenen, gebleven is het bij uitstek analytische paradigma: hoe de bewuste en onbewuste persoonlijke ervaringen via veellagige vervormingen (naar analogie van de condenseringen in de droom) tot uitdrukking komen in de thematiek en vormtaal van het kunstwerk, en beelden voortbrengen waaraan meerdere betekenissen kunnen worden toegekend.
De psychodynamiek van het creatieve proces is uitvoerig onderzocht vanuit het ontwikkelingsperspectief, waarin begrippen als symboliseren en sublimeren, transitionele ruimte en transitioneel object, het fantaseren, het spelen met de innerlijke en uitwendige realiteit en conventies, en de fluïde relatie tussen primair en secundair proces een plaats hebben gekregen. De dichotomie bewust-onbewust is niet van toepassing op creativiteit en de kunstenaar, omdat er eerder een dialectisch proces plaatsvindt waarin er toegang is tot het ingewikkelde (vroegkinderlijke) spanningsgebied tussen fusie en differentiatie. Mede van daaruit worden nieuwe symbolen gecreëerd die uitdrukken en organiseren wat de kunstenaar heeft (en ook de lezer/toeschouwer/luisteraar kan) ervaren. Belangrijke auteurs in dit kader: Gedo, Greenacre, Kris, Segal, Winnicott. [AS]