Fascinatie

De toestand waarin het subject op verlamde wijze zodanig betrokken is op een exclusief object dat het zich er amper van kan onderscheiden. Zonder dat er  fusie optreedt, is er wel de dreiging van zelfverlies. Het mentale functioneren is in hoge mate verarmd, is teruggebracht tot een puur waarnemingsbewustzijn. Fascinatie gaat gepaard met een extreme aandachtsintensiteit, maar door het totaal afgesneden zijn van andere objecten blijft het fascinerende object bizar. Het subject is in de ban van een alles innemend object waarvan de betekenis hem duister blijft. Ondanks de intense aandacht blijft het subject affectief onbewogen. Affectief gesproken vormt de fascinatie als het ware het verstilde oog van de affectieve storm die eromheen raast. Fascinatie resulteert uit de implosie van een extreme ambivalentie van aantrekking en afstoting. Vandaar dat fascinatie, affectief nochtans de tegenpool ervan, zich toch in de buurt bevindt van intense affecten als passie (extreme aantrekking) en angst (extreme afstoting). Metapsychologisch kunnen we fascinatie begrijpen als een plotse en doorgedreven vorm van  identificatie, zoals in de freudiaanse primaire identificatie en de kleiniaanse excessieve projectieve identificatie. Wegens de dominante positie van het exclusieve fascinerende object dienen we fascinatie te onderscheiden van  dissociatie en depersonalisatie zonder meer. De band met de onbewuste psychodynamiek is in die mate doorgesneden dat we kunnen spreken van een ‘psychische amputatie’, wat de fascinatie maakt tot een radicale vorm van wat Bion attacks on linking noemt. In die zin fungeert fascinatie in het psychoanalytisch proces als een paralysering van de dynamiek die de  weerstand teweegbrengt. Fascinatie is als bron en limiet van elke betrokkenheid op de wereld een fundamentele dimensie van het mens-zijn, maar doet zich bij uitstek voor in uiteenlopende toestanden van vervagende Ik-grenzen, zoals in psychotische en aanverwante beelden en bij ernstig trauma. [MT]