Hermeneutiek

Is de theorie van het interpreteren van teksten, om daarvan de verschillende – vaak verborgen – betekenissen in verleden en heden te bepalen. Oorspronkelijk een techniek om Bijbelteksten te verklaren, duidt dit begrip nu op allerlei methoden waarmee taaluitingen, met name literatuur en wetenschap, verhelderd worden. Onderscheid wordt gemaakt tussen, enerzijds, de methoden van de exacte wetenschappen, waarbij de onderzoeker op een afstand blijft en in staat is een hoge graad van vastliggende “waarheid” te bereiken en, anderzijds, onderzoeksmethoden van teksten waarbij de onderzoeker zelf een mate van betrokkenheid heeft, zoals poëzie, religie, historische wetenschap en ook de psychoanalyse. Hier is sprake van een “waarheid” die niet voorgoed vastligt maar onder spanning staat en in beweging blijft.

Als talige wezens zijn wij in feite dag en nacht bezig met interpreteren. Taaltekens kunnen immers de werkelijkheid slechts gedeeltelijk en onvolledig vangen in taal. Woorden verwijzen altijd naar “meer” en “anders”, zeker in de psychoanalyse waar taal herkend en beleefd wordt als uiting van – al dan niet verdrongen – verlangens. Freud zocht met de psychoanalyse naar de zekerheid van de exacte wetenschappen en hij was ervan overtuigd die ook gevonden te hebben. In de wereld van de psychoanalyse stuiten we vaak op de spanning tussen een (natuur)wetenschappelijk zelfverstaan en een meer subjectief gekleurde hermeneutische benadering. [HH]