Ritueel

Uiteraard wordt het woord veelvuldig gebruikt in ‘Totem en taboe’ en andere etnopsychologische studies: initiatierituelen, puberteitsrituelen bijvoorbeeld. In psychoanalytisch verband heeft de term vaak betrekking op dwangneurotische symptomen; de dwangneuroticus die zijn handelingen op een vaste manier moet verrichten op straffe van angstig worden. Ook in de perversie kan sprake zijn van dwangmatige rituelen. Freud (1907b) trekt een parallel tussen dwanghandelingen en godsdienstige rituelen. Theodor Reik heeft twee boeken over het thema gepubliceerd: Das Ritual (1919) en Dogma und Zwangsidee (1927). Het woord ‘ritueel’ wordt ook wel gebruikt, maar niet door Freud, in verband met de gang van zaken in de psychotherapie. Dat de dingen gewoonlijk op dezelfde manier verlopen volgens vaststaande regels vormt een niet-specifieke therapeutische factor van belang. Denk aan de duur van de sessies, de frequentie, de betaling, de manier van beginnen en eindigen en dergelijke. Dat vaste kader constitueert een veilige ruimte, een holding. Men duidt er ook psychotherapeutische technieken mee aan, zoals afscheidsrituelen: het schrijven van een afscheidsbrief of het wegdoen van spullen die aan een bepaalde persoon hebben toebehoord.