Traumaregime

Het besef van de ingrijpende emotionele gevolgen van schokkende gebeurtenissen, zowel in de vroege jeugd, als in het latere leven, is in de loop van de afgelopen anderhalve eeuw en vooral de laatste dertig jaar sterk gegroeid. De opkomst en verbreiding van dit besef en bijbehorende omgangsregels en omgangspraktijken kunnen worden omschreven als een traumaregime. Hierbij wordt het begrip regime in een neutrale betekenis gebruikt, zoals in het begrip opvoedingsregime, dat zowel streng als soepel kan zijn. In het traumaregime zijn verschillende partijen te onderscheiden die betrokken zijn bij de psychische en maatschappelijke gevolgen en deze proberen te verlichten of te beperken, met als de belangrijkste: slachtoffers, professionals, overheden en het grote publiek. Professionals nemen hierbinnen een dominante positie in, maar slachtoffers zijn zich ook meer gaan organiseren, overheden zijn middels erkenning, hulp en financiële tegemoetkomingen steeds meer bij schokkende gebeurtenissen betrokken geraakt en het publiek is zich steeds meer gaan manifesteren. De emotionele gevolgen van schokkende gebeurtenissen worden daarbij gezien als een vorm van psychische en maatschappelijke ontregeling, die ook op lange termijn haar sporen kan nalaten. Psychoanalytici hebben erop gewezen dat vooral schokkende gebeurtenissen in de kindertijd tot complexe trauma’s kunnen leiden.

Het traumaregime heeft zich vooral in westerse samenlevingen sterk verbreid. Dit kan niet alleen verklaard worden uit de toegenomen ernst van schokkende gebeurtenissen, want het leven in westerse samenlevingen is over de hele linie niet onveiliger en onzekerder geworden. De dreiging van grote epidemieën, hongersnoden, plunderingen of massale kindersterfte is in deze samenlevingen juist afgenomen. Collectief wapengeweld is echter wel grootschaliger en destructiever geworden en kan meer schade aanrichten, zoals is gebleken in de grote oorlogen in de vorige eeuw. De complexiteit en kwetsbaarheid van technische en organisatorische systemen is ook groter geworden, waardoor de effecten van rampen en calamiteiten groter kunnen zijn. Relatief kleine gebeurtenissen hebben hierdoor gevolgen voor meer mensen op meer gebieden van het samenleven. De gevolgen zijn ook moeilijker te voorspellen en de kanalen, waarlangs risico’s zich verspreiden, nemen toe. Toch is deze verklaring niet afdoende. Wat veranderd is, is ook de beleving van schokkende gebeurtenissen. Hiervoor zijn verschillende factoren aan te wijzen. De toegenomen bestaanszekerheid wordt als meer vanzelfsprekend ervaren, mensen worden gevoeliger voor verstoringen daarvan en zijn deze verstoringen meer in psychologische termen gaan duiden. De persoonlijke levenssfeer is uitgebreid en mensen hechten zich er meer aan. Inbreuken daarop, zoals misbruik of mishandeling, worden eerder als schokkend ervaren. Door de uitbreiding van de communicatiemiddelen en de massamedia is de omvang, reikwijdte en indringendheid van de berichtgeving over schokkende gebeurtenissen ook enorm toegenomen. Toch verklaart dit nog niet alles. Belangrijk is ook dat de reacties van betrokkenen, met name slachtoffers, maar ook professionals, overheden en het publiek zijn veranderd. Hun interacties bepalen in veel gevallen de uitkomst. Slachtoffers zijn zich gaan emanciperen, overheden zijn steeds meer regelingen gaan treffen en het grote publiek raakt steeds meer betrokken bij schokken ook ver van hen vandaan. Hierdoor is zich een specialistisch veld van traumadeskundigen gaan vormen die trachten een professioneel antwoord te geven op de vele gevolgen. De onderlinge wedijver tussen deze professionals om erkenning en uitbreiding van hun veld vormt het sluitstuk van de verklaring waarom het traumaregime zich zo sterk heeft verbreid.

De uitbreiding van het traumaregime wordt wel omschreven als de opkomst van een slachtoffercultuur. Er zijn zeker negatieve kanten aan de toegenomen emancipatie van het slachtoffer en de uitbreiding van de professionele bemoeienis, maar per saldo heeft het traumaregime slachtoffers van ernstige schokkende gebeurtenissen erkenning gegeven, onthullingen van verborgen leed mogelijk gemaakt, en gezorgd voor deskundige hulp. Hierdoor konden de vele verschrikkingen waar de slachtoffers onder lijden met meer professionele distantie tegemoet worden getreden en kon hun leed worden verlicht. Door de opkomst en verbreiding van het traumaregime zijn de gevoeligheid voor het leed van anderen en de psychologische zelfreflectie bevorderd en dit kan als een belangrijke bijdrage worden beschouwd aan het beschavingsproces van de mensheid als geheel. [FrH] Zie Slachtoffercultuur.