Verschuiving

Dit is naast de verdichting het belangrijkste middel om de droom voor de censuur acceptabel te maken. ‘De droom is als het ware anders gecentreerd, de inhoud ervan rond andere elementen als middelpunt geordend dan de droomgedachten’ (1900a; 2: 301). Om het onderscheid tussen de manifeste en de latente droom zo groot mogelijk te maken legde Freud meer nadruk op verdichting dan op verschuiving. Verschuiving is een minimale ingreep die het beoogde doel echter uitstekend kan bereiken en daarom het meeste gebruikt wordt. Alles staat er, maar op een misleidende manier: het emotionele accent is geplaatst op een onbetekenend detail, niet op het conflictueuze punt zelf, waardoor de dingen toch onduidelijk kunnen blijven voor betrokkene. De dromer zelf is de enige die kan vertellen waar het emotionele centrum van de droom gelegen is. Ook in de vorming van neurotische symptomen kan verschuiving een rol spelen. Zie ook Metafoor/Metonymie.